Giữa lòng Hà Nội – trái tim của cả nước, có một công trình mang dấu ấn lịch sử đã tồn tại hơn 120 năm. Là những người con của Hà Nội hay đã từng đặt chân đến nơi đây thì ít nhiều cũng đã nghe qua cái tên “Vườn hoa Con Cóc” hay “Vườn hoa Diên Hồng”. 

Không phải công trình đồ sộ, hoành tráng, Vườn hoa Diên Hồng là công trình có kiến trúc độc đáo, nhỏ xinh nằm cách Hồ Gươm chỉ khoảng 300m. Có thể nói Vườn hoa nằm giữa một quần thể kiến trúc Pháp, bao gồm: Ngân hàng Nhà nước, Nhà khách Chính phủ, khách sạn Metropole…

Vườn hoa Diên Hồng & những dấu mốc lịch sử

Trước đây, vườn hoa Diên Hồng từng được đặt tên là vườn hoa Chavassieux. Đây là công trình được người Pháp xây dựng nhằm tưởng nhớ tới Léon Jean Laurent Chavassieux (1848 – 1895), phó Toàn quyền Đông Dương khi ấy. Vườn hoa Chavassieux có diện tích 4.488m².

Đài phun nước ở Vườn hoa Con Cóc. Ảnh: Wikipedia

Theo tài liệu của Trung tâm lưu trữ Quốc gia I, năm 1897, để tìm được bản thiết kế hoàn mỹ nhất, người Pháp đã mở cuộc tuyển chọn các bản vẽ thiết kế xây dựng công trình đài tưởng niệm Léon Jean Laurent Chavassieux trên chính phần mộ của ông với tổng kinh phí dự tính là 3250 đồng bạc Đông Dương mà người dân thường gọi gần gũi là đồng bà đầm xòe hay đồng bạc hoa xoè. Cuối cùng, bản thiết kế của KTS Harlay đã được lựa chọn và nhà thầu Guillaume được giao thi công công trình này.

Vườn hoa Diên Hồng thời điểm mới hoàn thành. Ảnh được chụp bởi Pierre Dieulefils

Ngày 29/9/1899, Hội đồng Thành phố Hà Nội đã họp bàn việc chọn vị trí dựng đài phun nước tại công trình đài tưởng niệm này với mong muốn nơi đây sẽ trở thành nơi tổ chức các lễ hội và vui chơi của công chúng, đem lại dấu ấn nghệ thuật hấp dẫn cho người Châu Âu và người bản xứ. Sau khi thảo luận, Hội đồng đã quyết định chọn vị trí đài phun nước nằm đối diện với dinh Thống sứ Bắc Kỳ và giới hạn bởi các đại lộ Henri Rivière, Courbet và phố Cựu Lâu nay là các phố Ngô Quyền, Lý Thái Tổ và phố Lê Thạch. 

Đài phun nước mang dấu ấn kiến trúc phương Đông và phương Tây với biểu tượng những con cóc phun nước lên trụ đá và những con rồng ở thế chầu về phía cóc. Từ đó, quảng trường được người dân gọi bằng một cái tên dân dã là Vườn hoa Con Cóc. 

Đến năm 1901, công trình đã được hoàn thành và đưa vào sử dụng. Vào đầu thế kỷ XX, một sự kiện được người Hà Nội chú ý đó là vợ chồng vua hề Sác – lô đến hưởng tuần trăng mật tại Khách sạn Metropole. Cặp uyên ương “siêu sao” của thời đại, Sác – lô và nữ minh tinh màn bạc Holywood Paulette Goddard đã nghỉ ở căn phòng Suite (phòng hạng sang) trên lầu ba của toà khách sạn cổ kính. Người dân Hà Nội khi đó đã kéo đến xem hai người đi dạo trên Vườn hoa Con Cóc. Ông sánh bước cùng người đẹp trong bộ áo véc chỉnh tề chứ không phải với chiếc mũ phớt, ba – tong, giày dài quá cỡ…

Năm 1945, vườn hoa được đổi tên thành Vườn hoa Diên Hồng bắt nguồn từ mong muốn xây dựng tinh thần đoàn kết quốc gia sau khi giành được độc lập. 

Sự giao thoa phong cách kiến trúc phương Đông và phương Tây

Vườn hoa Diên Hồng ngày nay vẫn giữ nguyên bố cục từ thời Pháp thuộc, với hình dạng tam giác cân, trung tâm là đài phun nước. Vườn hoa được bố trí với những đường dạo, ghế công viên và nhiều loại cây bóng mát bao quanh với bố cục cân đối tạo nên diện mạo hài hòa. 

Đài phun nước hình tròn nằm ở giữa vườn hoa được ghi nhận là đài phun nước cổ nhất Hà Nội, có một trụ đá to hình vuông, cao khoảng 3,5m. Ở giữa và trên trụ đá ấy chính là tiểu sành đựng di hài của Chavassieux. Đây được xem là một điều đặc biệt và khác thường trong một kiến trúc cổ ở Hà Nội. Xung quanh có những con cóc bằng đồng phun nước lên trụ đá, các họa tiết trang trí cổ điển, bắt mắt, đó là sự kết hợp hài hòa giữa phong cách kiến trúc của phương Đông và phương Tây. Đặc biệt, ngoài những con cóc bằng đồng ấy còn có hình tượng 8 con rồng đang chầu hướng về 4 chân trụ đá thể hiện sức mạnh và sự uy nghiêm.

Vườn hoa Diên Hồng gây ấn tượng với du khách bởi đài phun nước cổ kính cùng lối thiết kế đặc biệt mang đậm phong cách phương Tây. Ảnh: Văn phòng DE-SO Asia

Thiết kế rồng tỏa ra nhiều hướng biểu tượng cho sự uy nghiêm, may mắn và thịnh vượng. Ảnh: cafebiz

Vườn hoa Diên Hồng và những lần trùng tu

Theo thời gian, công trình có dấu hiệu hư tổn, cơ quan chức năng đã thực hiện trùng tu nhưng chưa đồng bộ, một số hạng mục đã bong tróc, sụt lún xen lẫn nhiều loại gạch lát như gạch lá dừa, gạch block xen lẫn đá.

Tới đầu thập niên 2020, đài phun nước của vườn hoa đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Trên đỉnh trụ đá có những khe nứt nhỏ, để giữ cho công trình không bị đổ sập, một đai thép đã được sử dụng quấn xung quanh. Một số người dân đã tỏ ra lo ngại trước sự xuống cấp của đài phun nước và tính thẩm mỹ.

Năm 2021, những vấn đề liên quan đến vườn hoa đã được nêu ra như một số vị trí bị bong tróc, sụt lún; cây xanh, thảm cỏ còn thưa thớt. Trang thiết bị như ghế đá, thùng rác… còn thiếu, hình thức chưa phù hợp. 

Đứng trước sự cấp bách đó, mới đây, UBND quận Hoàn Kiếm cùng Viện PRX – Đại diện vùng IIe-de-France (Pháp) tại Việt Nam kết hợp với Công ty tư vấn thiết kế De-So nghiên cứu lập “Dự án quy hoạch không gian công cộng và thử nghiệm quản lý không gian xanh theo hướng sinh thái tại quận Hoàn Kiếm” đưa ra phối cảnh dự án được thực hiện trong thời gian 85 ngày. Theo đó, các hạng mục như vỉa hè, đường dạo trước đây được lát bằng nhiều loại vật liệu khác nhau đã được thay thế bằng hệ thống đường dạo lát đá tự nhiên. Vỉa hè được thay thế bằng cây xanh thảm cỏ, lối đi cho người đi bộ được chuyển vào bên trong vườn hoa. Trang thiết bị đô thị như hệ thống chiếu sáng, thùng rác, ghế đá thì được đầu tư đồng bộ. Bên cạnh đó, khu vực đài phun nước được bảo tồn nguyên hiện trạng.

Hình ảnh công trình Vườn hoa Diên Hồng sau cải tạo. Ảnh: Văn phòng DE-SO Asia

Trải qua những thăng trầm của lịch sử hơn 120 năm, vườn hoa Diên Hồng giờ đây vẫn giữ được những nét đẹp xưa, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối không gian cảnh quan giữa vườn hoa Lý Thái Tổ, Ngân hàng Nhà nước, khu vực Hồ Gươm và những khu vực phụ cận. Nơi đây trở thành địa điểm du lịch, điểm khám phá đặc biệt của Thủ đô, thu hút người dân trong nước và du khách quốc tế đến tham quan, chụp ảnh, vui chơi giải trí, thể dục thể thao…và là địa điểm lý tưởng thường xuyên diễn ra các hoạt động văn hóa nghệ thuật.